معماری بناهای تاریخی، یکی از عناصر نشان دهنده تمدن، فرهنگ و هنر یک جامعه می باشد. ایران با داشتن سابقه ای دیرینه در معماری و شهرسازی، گنجینه ای از بناهای تاریخی با ارزش را در خود جای داده است. گفتنی است تعدادی از این بناها، با بهره گیری از آجر به عنوان مصالح اصلی نما، جلوه ای خاص و منحصر به فرد یافته اند. در همین راستا، در این مقاله از ایساتیس قصد داریم بناهای آجری برجسته و تاریخی از مناطق مختلف ایران مانند تخت جمشید، ارگ راین و گنبد سلطانیه را مورد بررسی و مقایسه قرار دهیم.
تخت جمشید
تخت جمشید این بنای باستانی، حدود 500 سال قبل از میلاد و با استفاده از آجر و سنگ به دستور داریوش ساخته شد. پله های ورودی، ستون های بلند، نقوش برجسته و کتیبه های سنگی از نماهای دیدنی این بنای کهن می باشند. تخت جمشید با دارا بودن سنگ های حجاری شده با نقش های برجسته، عظمت و شکوه امپراطوری هخامنشیان را به نمایش گذاشته و استحکام آن نیز در طول تاریخ اثبات شده است.
مسجد نصیر الملک شیراز
مسجد نصیر الملک یا مسجد صورتی شیراز، توسط میرزا رضا کاشی گر و حاج محمد حسن معمار در دوره قاجار ساخته شده است. این مسجد با استفاده از آجر لعابی و کاشی کاری و همچنین به کارگیری نقوش اسلیمی، هندسی و خطاطی، ظرافت و زیبایی خاصی دارد.
گفتنی است، آجر لعابی، کاشی معرق و ملات ساروج به کار رفته در ساخت این بنا، استحکام آن را تضمین کرده اند.
مسجد شیخ لطف الله اصفهان
مسجد شیخ لطف الله، یکی از نمادهای مهم معماری دوره صفوی است. محمدرضا اصفهانی معمار مسجد شیخ لطف الله، با استفاده از آجرهای لعابی و کاشی کاری معرق، نمایی به شدت زیبا و چشم نواز را برای این بنا طراحی کرده است. به کارگیری نقوش اسلیمی، هندسی و خطاطی هم، ظرافت و زیبایی خاصی به نمای مسجد بخشیده است. همچنین، نمای مسجد شیخ لطف الله، به دلیل استفاده از آجر و ملات ساروج در ساخت، از استحکام بالایی برخوردار می باشد.
گفتنی است مسجد، تناسبات دقیقی داشته و نورپردازی طبیعی هم از دیگر ویژگی های مثبت این بنا می باشد. لازم به ذکر است، آجر لعابی، کاشی معرق و ملات ساروج، از سری مصالح به کار رفته در ساخت نمای این مسجد هستند.
گنبد سلطانیه زنجان
گنبد سلطانیه که بزرگترین گنبد آجری جهان می باشد، با استفاده از آجر و ملات ساروج و با تکنیک های پیچیده مهندسی بنا شده و از استحکام بسیار بالایی برخوردار است. نمای این بنای به جامانده از دوره ایلخانی، با بهره گیری از طرح های اصولی و آجرهای ساده و بدون لعاب، عظمت و شکوه خاصی را به نمایش می گذارد. به کارگیری تزئینات هندسی با استفاده از آجر و مقرنس کاری هم زیبایی این گنبد دوپوششی را دوچندان کرده اند.
ارگ کرمان یا ارگ راین
ارگ کرمان، بنایی عظیم و باشکوه با قدمتی بیش از 2000 سال، در قلب استان کرمان واقع شده است. این بنای تاریخی که در دوران های مختلف مورد استفاده حاکمان و پادشاهان قرار گرفته، از جمله مشهورترین بناهای خشتی و آجری ایران به شمار می رود.
نمای آجری ارگ کرمان، یکی از شاخص ترین و چشم نوازترین بخش های این بنا است که در طول تاریخ، توجه بسیاری از معماران و گردشگران را به خود جلب کرده است. این نما با زیبایی، استحکام، معماری بی نظیر و سایر ویژگی های منحصر به فرد خود، نمونه ی بارزی از معماری و هنر ایرانی محسوب می شود که تاریخ و فرهنگ این سرزمین را نشان می دهد.
برج قابوس در گنبد کاووس
برج قابوس با نمای آجری ساده و بدون تزئین، نمادی از استواری و پایداری است. تناسبات دقیق و ارتفاع بلند برج در کنار تکنیک های طراحی، ظاهر برج را باشکوه جلوه می دهند. برج در اواخر قرن چهارم و در دوره آل زیار ساخته شده و از آن به عنوان بلندترین برج آجری یاد می شود. برج قابوس با استفاده از آجر و ملات ساروج ساخته شده است.
جمع بندی
در این مقاله چند بنای آجری مشهور در ایران مانند برج قابوس، مسجد شیخ لطف الله اصفهان و تخت جمشید را بررسی کردیم.
تخت جمشید یکی از بناهای تاریخی و باستانی ایران است که با نمای آجری و سنگی خود، زیبایی و استحکام را به نمایش می گذارد. این بنا با دارا بودن طراحی منحصر به فرد و ساختار بزرگ و قدرتمند، بیانگر تمدن و هنر بزرگ ایران باستان می باشد.
مسجد نصیر الملک یکی از مساجد تاریخی و زیبای شیراز است که نمایی زیبا و اصیل دارد. این مسجد با طراحی هنرمندانه و دقت در جزئیات، از زیبایی و استحکام استثنایی برخوردار بوده و مصالح به کار رفته در نما این مسجد، آجر لعابی، سفال و ملات می باشند.
نمای آجری مسجد شیخ لطف الله اصفهان، طراحی هنرمندانه ای داشته و بسیار مستحکم می باشد. دکوراسیون داخلی این مسجد نیز، طراحی منحصر به فردی دارد. آجر، ملات و سنگ از سری مصالح به کار رفته در ساخت این مسجد هستند.
گنبد سلطانیه یکی از نمادهای معماری زنجان است که با طراحی منحصر به فرد و ساختار ارگانیک، چشم اندازی زیبا و منحصر به فرد به منظره شهر افزوده است. این گنبد دوپوششی، بزرگترین گنبد آجری جهان می باشد.
ارگ کرمان یکی از بناهای تاریخی و زیبای کرمان است که زیبایی و استحکام بی نظیری دارد. این ارگ با طراحی و ساختار منحصر به فرد خود، تاریخ و اصالت شهر کرمان را نمایش می دهد. ارگ راین در دوره ساسانیان ساخته شده و در طول تاریخ مورد توجه بسیاری از پادشاهان قرار گرفته است.
برج قابوس در گنبد کاووس نیز یکی از بناهای تاریخی و زیبای استان گلستان است. این برج از مصالحی همچون آجر و ملات ساروج در ساخت خود استفاده کرده است. این بنا، بلندترین برج آجری بوده و در دوره آل زیار ساخته شده است.
بناهای آجری دیگری مانند بازار تاریخی تبریز، برج مهماندوست دامغان، چغازنبیل و مسجد کبود نیز در ایران قرار دارند. این ابنیه نیز، ضمن داشتن معماری های بی نظیر، به دلیل کیفیت بالای مصالح مورد استفاده در ساخت، مستحکم می باشند.